Mayzner Tadeusz (1892–1939), pedagog, dyrygent, kompozytor, skrzypek. Ur. 12 XI w Warszawie, był synem Izydora, członka redakcji „Prawdy”, i Anny z Woldenbergów. W domu rodzinnym zetknął się z postępowym środowiskiem intelektualnym Warszawy; ojciec jego należał do Związku Postępowo-Demokratycznego i był przyjacielem Aleksandra Świętochowskiego. W czasie wakacji w majątku wuja, Pyszkowo na Kujawach, M. zapoznał się z ludową twórczością muzyczną. Rodzina uprawiała muzykę kameralną: matka grała na fortepianie, wuj był wiolonczelistą. M. uczył się gry na skrzypcach u Z. Birnbauma. W r. 1909 skończył gimnazjum J. Kreczmara w Warszawie. Studiował chemię na uniwersytecie w Nancy (1909), następnie uczył się w Akademii Handlowej w Berlinie (1910–12) i Frankfurcie nad Menem (1912–14). Kształcił się równocześnie w grze na skrzypcach u wybitnych profesorów i studiował muzykę nie wstępując do konserwatorium. Po wybuchu wojny światowej w r. 1914 M. ukrywał się przed powołaniem do wojska rosyjskiego, przebywając u rodziny w Ratowie pod Szreńskiem, gdzie w ochronce prowadził śpiew chóralny; równocześnie zajmował się nauczaniem analfabetów. Pedagogiczną pracę społeczną kontynuował po powrocie do Warszawy: w schronisku dla dzieci ofiar wojny, mieszczącym się w Instytucie Głuchoniemych i Ociemniałych, zorganizował chór, który na konkursie w r. 1915 otrzymał I nagrodę. Wówczas już ujawnił się jego nieprzeciętny talent pedagogiczny. W l. 1919–21 brał M. udział w artystycznej akcji propagandowej na Śląsku. Wkrótce ukończył studia, zyskując dyplom Wyższej Szkoły Handlowej i zapisał się do Wyższej Szkoły Muzycznej im. Chopina.

Pracę zawodową rozpoczął M. w r. 1919 w Warszawskim Urzędzie Wojewódzkim, z którym związany był do r. 1930. Równocześnie udzielał lekcji śpiewu chóralnego w gimnazjach żeńskich. W r. 1930 otrzymał stanowisko radcy Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. – w Wydziale Sztuki, w r. 1934 został instruktorem śpiewu o szerokim zakresie działania. Od r. 1932 datowała się ścisła współpraca M-a ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego (ZNP), którą rozpoczął od zorganizowania warszawskiego reprezentacyjnego Chóru Związkowego. Doskonały prelegent, wykładowca na kursach wakacyjnych, a także zaangażowany publicysta, pisał na temat upowszechniania pieśni ludowej, umuzykalniania i uspołeczniania dzieci poprzez śpiew chóralny w czasopiśmie „Śpiew w Szkole”, organie Sekcji Nauczycieli Muzyki i Śpiewu ZNP, którego redaktorem był w l. 1934–5, a członkiem komitetu redakcyjnego do r. 1939. W r. 1934 rozpoczął M. cykl audycji radiowych, poświęconych roli nauczyciela szkoły powszechnej w podnoszeniu kultury muzycznej. Jako instruktor śpiewu Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. był M. jednym z autorów nowych programów szkolnych, walczył o obowiązkowość nauki śpiewu w gimnazjach i o uzupełnianie nauki przez powszechne audycje muzyczne dla szkół. Już w r. 1932 – współpracując dorywczo z Wydziałem Oświaty i Kultury Zarządu Miejskiego (z którym następnie związany był ściśle w l. 1934–9) – stworzył Chór Międzyszkolny liczący ok. 1 000 śpiewaków, uczniów szkół powszechnych, występujących w Filharmonii, na czwartkowych koncertach dla starszych dzieci, transmitowanych przez radio. Chór ten, znakomicie wyszkolony, występował w radiowych audycjach międzymiastowych, międzynarodowych (w r. 1935), a także w słuchowiskach dla młodzieży polskiej za granicą. M. prowadził pokazowe lekcje przez radio (ilustrowane zwykle nagraniami chóru), zaznajamiał dzieci z instrumentami i formami muzycznymi. W r. 1935 wprowadził M. również audycję dla młodzieży gimnazjalnej, od r. 1936 (wspólnie z Bronisławem Rutkowskim) słuchowiska cykliczne p. n. «Śpiewajmy piosenki». Propagator rodzimej pieśni regionalnej, której był troskliwym zbieraczem, posługiwał się M. w swych prelekcjach językiem jasnym, jędrnym i obrazowym. Z dużą swobodą i humorem nawiązywał kontakt ze słuchaczami.

M. był autorem prac teoretycznych: Pieśni i chóry ludowe (Tor. 1923), Jak realizować nowy program śpiewu (W. 1933–4, cz. 1–2), Dydaktyka muzyki (W. 1936, odb. z „Enc. Wychowania”, II). Napisał dla dzieci książeczkę Chopin (Lw. 1938), która otrzymała I nagrodę na Konkursie Instytutu Fryderyka Chopina i w l. 1947–68 była czterokrotnie wydawana w Polsce, a w r. 1949 ukazała się w tłumaczeniach w Berlinie, Sofii i Paryżu. Wydał wiele śpiewników, zawierających własne kompozycje i opracowania pieśni ludowych. Po wojnie ukazał się wybór: Rok w piosence, Piosenki dziecinne na jeden głos z fortepianem (Kr. 1948, 1964). Dwadzieścia kilka piosenek własnych, opracowań pieśni ludowych i wiele artykułów opublikował M. w czasopiśmie „Śpiew w Szkole” (1933–9). Artykuł pt. Chór i kapela ludowa i opracowania kilku pieśni ludowych ogłosił w „Teatrze Ludowym” (1931, 1932).

M. zmarł na serce w dniu wejścia Niemców do Warszawy 29 IX 1939. Żonaty od r. 1919 z Kazimierą Kwiek, nauczycielką, miał córkę Annę, zamężną Baranowską.

Michałowski K., Bibliografia polskiego piśmiennictwa muzycznego, Kr. 1955; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słownik Muzyków Pol., II; – Błaszczyk L. T., Dyrygenci polscy i w Polsce działający, Kr. 1964; Pohoska H., T. Mayzner, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1949 nr 2 s. 179–184; Szczawińska E., T. Mayzner, „Ruch Muzycz.” 1961 nr 5 s. 2 (fot.); – „Antena” 1939 nr 8 s. 8 (fot.); Państw. Wyższa Szkoła Muzycz. w Kat.: Pluta B., T. Mayzner i jego działalność, (praca dyplomowa, r. akad. 1966/7, mszp.); – Informacje córki Anny Baranowskiej w Warszawie.

Elżbieta Szczawińska